Наталля Рак
I
У хмуры дзень, калі мяне патрывожыў званок з Стамбула[1],
Які прымусіў мяне прачытаць Лэслі Ўайта да канца,
У суботні вечар, калі адзінота разявіла пастку Левіяфана,
Мяне наведаў дух Джыма Морысана.
Ён хістаючыся ўвайшоў праз зачыненыя дзверы,
Напісаўшы на ніх сваё даўняе мото: «Makelovenotwar»,
Джым прывітаўся са мной –
Я маўчу.
У яго левіцы была бутэлька “Джэк Дэніэлса”,
У правіцы – кніга вершаў Вільяма Блэйка.
У вуснах тырчала цыгарэта.
Ён выглядаў нядрэнна, быццам учора памёр.
Ён заваліўся на ложак,
Ногі ўсклаўшы на падушку.
“Бэйбі, з гэтай прычоскай ты падобна на эльфа”.
Я прамаўчала, бо банальны камплемент,
Які паўтараецца ад аднаго другому.
Я кіўнула.
“Ён гаварыў, што з табой пацешна, весела і нават цікаўна.
Вырашыў праверыць – бо, ведаеш, на могілках неяк сумна тусавацца”
Я ўздыхнула – усё гэта дзесьці было.
І я распавяла яму ўсё, што ведала пра постмадэрнізм,
Кліпаваю свядомасць і тантрычны будызм.
Распявала пра тэорыю змоваў,
Згадзілася з Фромам і вызначыла цікаўнасць да прац Фройда.
Я працытавала радкі шэкспіраўскіх санэтаў на іўрыце.
А Джым навучыў мяне паліць, піць віскі і гуляць на гітары ў міноры,
А пасля ён пайшоў да сябе –
на Пэр-Лашэз.
Я працягнула вывучаць сусветную культуру.
І Эклезіяст сказаў:
“Няма нічога новага пад нябёсамі”
“Амэн” – адказала я, зрабіўшы музыку TheDoorsграмчэй.
II
Мая звар’яцелая Муза ніколі не знаходзіла супакою,
І калі яна не магла сідзець у адзіноце, яна ішла наперад,
Не разбіраючы дарогу і думаючы пра час, яна ішла ў цемру
Яна нешта шукала, але што яна знайшла ніхто не ведае,
Мінулы раз яна зайшла да д’ябла, сказала яму:
“Жадаеш маю душу? Прадам яе за лёккасць быцця”.
Але д’ябл не был прасцяком, ён засмяяўся і паматаў галавой.
Потым успомніў яе ўсе грахі і адправіў зноўку на землю.
Маёй звар’яцелай Музе не хапіла прыгод.
Яна пайшла наперад не разбіраючы дарогі і не чытаючы паказальнікі,
І ўткнулась носам у бераг мора.
Пакідаючы сляды, яна збірала ракавінкі,
Каб уплесці іх у свае валасы.
Мая звар’яцелая Муза гуляла на гітары,
Нядбайна заціскаючы струны,
Яна пела і плакала, і голас яе зносіў салёны брыз.
Мая звар’яцелая Муза ніяк не сцішалася
і працягнула свой шлях у далёкае-нікуды-невядомае.
Мая звар’яцелая Муза дабралася нарэшце да Індакіта,
Яе накармілі падліўкай з рысу,
і яна зноўку адправілася ў шлях.
І сустрэчны ветрык цалаваў яе валасы.
Яна знікла на некалькі гадоў, не пісала і не тэлефанавала,
Я меркаваў, што яна загінула
альбо утапілася ў бразыльскай Леце.
Але яна даслала паштоўку з Гранады на Раство,
Паштоўку з подпісам:
“Заўсёды твая. Чакай, хутка буду””.
Вярнулася да мяне мая Муза-вар’ятка
толькі на наступныя Каляды.
У яе была сур’ёзная хвароба.
Яе мучылі бяссоніца і кашаль,
І за куфлем сідра яна распавяла мне ўсё:
Як яна хусталася па міру не ведая стомы,
Як спала дзе прыходзілася,
Як днямі галадала,
А доўгія скандынаўскія ночы хуталася
Ў стары кляцісты плед.
Ёй было блага і адзінока,
Яна сотні разоў губляла арыенціры,
Часам яна ішла ў Маракеш, а прыходзіла ў Кіёта.
Мая Муза-вар’ятка памірала ад смагі ў Сахары,
Яе цела націралі алеем у Дубае,
Ёй спявалі сэрэнады ў Гаване.
Звар’яцелая Муза была ў палоне ў Пхеньяне,
Там некалі ззяла яе пяціканцовая зорка.
Багдад пахаваў яе пад тысячагадовамі руінамі.
Яе хацелі забіць на мяжы Індыі і Пакістана,
І быццам бы даўно застрэлілі ў раёне ля сектара Газы,
У Маўрытаніі яна ладзіла ваенны пераварот,
У яе гонар увазводзілі манументы дзесьці ў Ліберыі,
А ў Фінлядыі яе імем назвалі горад.
Быццам бы яна ратавала планету з Пета,
Грынпіс ёй будзе вечна ўдзячны.
Мая звар’яцелая Муза шукала свой дзэн,
Ці знайшла яна яго – пытанне,
Але Тыбет захавае пах яе валос,
Ветрык у Тыбета яго не скрадзе.
Яна беспаспяхова спрабавала разарваць ланцугі сансары,
Яна прапаведывала прынцып безгвалтоўнасці,
А потым яе збівалі дзесьці ў лесе, алеяна маўчала –
Яна ім нічога не сказала.
Яна апрацоўвала маісавыя нівы ў Гватымале,
Ляжала ў шпіталі з невылечнай хваробай
На нейкіх выспах, што не маюць месца на мапах,
Мая з глузду з’хаўшая Муза была
каханкай вядомага мастака,
які толькі яе і маляваў на сваіх палотнах.
Яна гаварыла, што ваявала з курдамі ў гарах.
Мая звар’целая Муза пабывала ў палоне:
Яна пабывала ў палоне ў баскаў і іранцаў,
Апошнія малілі не пакідаць іх,
Абяцаючы ёй уладу над усім,
нават над мірным атамам,
А яна збегла ў Грынладыю,
Заснуўшы на цэлею палярную ноч
сярод ільдоў ля айсбергаў.
Мая звар’яцелая Муза ратавала свет ад несправядлівасці,
Яна вясялілася з хіпі –
І плакала разам з готамі,
Яна пабралася сяброўствам з усімі –
У яе шмат ворагаў.
Яна пісала вершы сярод руін Партэнона,
І складала раманы ў сібірскай глушы.
Дзе яна яшчэ была?
Здаецца яна сама не памятае:
Яна прашпацыравала па ўсёй планеце,
Хто яе бачыў – не забудзіца на яе
Вялізарныя вочы, поўныя смутку,
У якіх адлюстроўваецца безвыходная радасць усяго свету.
Яна бачыла ўсё, але шмат не зразумела,
Ёй прыходзілася забіваць і ўваскрэшваць,
Але яна яна заўсёды памятавала пра мяне.
Маю звар’яцелаю Музу ўшаноўвалі,
ёй паднасілі дарункі,
Але ўжо на наступны дзень з яе здзекваліся і не заўважалі,
Ёй было дрэнна, яна прасіла пра літавасць,
Але ніхто не чуў яе змучаны голас.
Яна вярнулася да мяне худой і сумнай,
Яна ўжо нічога не жадала, бо памірала.
Яна неяк дзіўна глядзела на гадзіннік,
Прасіла прыбраць яго далей,
І мяне ні на крок не адпускала ад сябе.
Я страшыўся зазірнуць у яе сухія вочы:
Там даўно бачыўся прысуд,
І гэта быў прысуд мне,
А ёй было ўсё роўна,
Яна спакойна ўсміхалася,
Выцірала мае слёзы і развіталася.
Развіталася з светам, дзе яна больш не патрэбна.
Перад світанкам неяк яна хрыплым шэптам
Прасіла прабачэння ў мяне,
Я ілгаў самому сябе: «Я драваў цябе, што ты пакінула мяне,
Што ты хісталася па свету адна».
Мая звар’яцелая Муза усьміхнулася і заплюшчыла вочы,
Яна прыціснулася да маёй шчакі,
Яна больш не магла гаварыць, з цяжкасцю глытала паветра
Сваімі губамі, што некалі прыносілі мне неперадавальны боль.
Тры гадзіны – і яе не стала.
Смерць аднесла маю стаміўшыюся Музу ў пекла.
І зараз я ведаю дзе яна, дзе супакой яна знайшла.
Яна там мучыць чарцей, смажачы іх на патэльні,
І д’ябл быў бы шчасліў пазбавіцца ад яе.
Мая звар’яцелая Муза весяліцца ў пекле,
Яна там сустрэла старых сяброў,
Мабыць з імі яна даўно зладзіла бунт?
Бунт у пекле?
Але калі яна сумуе па мне, калі я ёй патрэбны,
чую яе стогны ў начной цішы,
Але я сплю спакойна, бо ведаю – няма ёй месца на зямлі…
III
Мне Місісіпі па шчыкалатку –
там плёскаецца мая мара,
Глытая прыглушаныя крыкі прыгнечанных.
Маю мару здушылі бізуном для біцця рабоў,
Пахаваўшы яе недзе ў багне, недалёка ад Батан-Ружа,
Каб магічнымі дзеяннямі культа Вуду яе ўваскрэсіць.
Яе ўваскрэсілі, але нажаль, чэрві з’елі яе цела,
Яна сталася нежаданнай, і яе зноўку ўтапілі, але зараз у Місісіпі.
Мне Місісіпі па калена: я шукаю сваю мару.
Аўтарскі каментар
Першая частка была напісана перад іспытамі па Бібліі і сусветнай культурай, што адлюстроўваецца ў колькасці алюзій. Другая частка – гэта няўдалая спроба перкаласці з ангельскай мовы тэкст песні TheDoors “MyWildLove”, няўдалая – бо я адыйшла ад арыгіналу гэтак далёка, што потым не было жадання вяртацца, такім чынам пераклад песні TheDoors пераўтварыўся ў перакладанне песні TheDoors, канешне, на гэтае перакладанне мелі ўплыў не толькі тэксты песен TheDoors і лірыка Джэймса Д. Морысана (не блытаць з Джымам Морысанам, бо першы паэт, другі – рок-музыка, але ж чалавек адзін). Муза-вар’ятка – гэта ўвогуле ўвасабленне жаночага вобраза, які шмат чаго мае агульнага з Белай Багіней сэра Робэрта Грэйвза, нечым ён падобен да LadyLiberty, у нечым гэта ўвасабленне нястомных пошукаў Праўды, якія прысутнічаюць не толькі ў душы кожнага чалавека, але і ў Душы кожнай культуры. Чаму Муза – вар’ятка і чаму яна ў пекле? Таму шта менавіта гэтыя пошукі не даюць спаць спакойна лепшым прадстаўнікам беларускай, амерыканскай ды іншых культур, і часам здаецца, з пункту гледжання традыцыі (ці таго што рэпрэзэнтуюць як традіцыю), што гэта ці вар’цтва, ці ад д’яблава – але ўсё адносна. Трэцяя частка была напісана пад уражаннем эпізодаў з кнігі Тоні Морысан “Beloved”. Першая частка – гэта аповед маёй лірычнай гераіні , яе сустрэча з Морысанам; другая частка – аповед Джыма пра яго Музу (ці пра Музу кожнага – аўтар не можа гэта сказаць дакладна); у трэцяй часткі не вядома (гэта залежыць ад чытача) каму прыналежаць гэтыя словы: Музе, Джыму ці лірычнай гераіне, а мабыць ім усім, а мо чытачу?