Аляксандр Урбановіч
«America! America!
God shed His grace on thee,
And crown thy good with brotherhood
From sea to shining sea.»
KatharineLeeBates
Амерыканская культура: якая яна? Аб чым iдзе гаворка, калi гучыць такое пытанне? Цi кожны беларус адразу зможа дасканала адказаць на гэта пытанне?
З пачатку XX стагоддзя да цяперашняга часу розныя краiны адчуваюць пэўны неспакой з-за глабальнага ўздзеяння амерыканскай культуры. Некаторыя даследчыкі вялii вядуць гутарку aб магчымай амерыканізацыi усяго свету: страце асобнымі краінамі сваёй самабытнай культурнай самасвядомасці пад націскам амерыканскіх звычак, звычаяў, традыцый і асаблівасцей менталітэту. Глабальная культура і амерыканская культура ўжо даўно сталі своеасаблівымі сінонімамі.
Амерыканцы даўно пачалі ўбіраць у сябе найвялікшыя культурныя каштоўнасці, прыўнесеныя з Еўропы. І жылі імі аж да 19 стагоддзя, пакуль не сталі паступова развіваць свае ўласныя. I сёння ў Злучаных Штатах размешчана некалькі лепшых у свеце музеяў і галерэй, тым жа часам прыезджым ёсць на што паглядзець і сярод ўзораў традыцыйна амерыканскага мастацтва.
Сярод моладзі сучасная Амэрыка славіцца тым, што яе культура самая дэмакратычная і найменьш кансерватыўная. Будучы студэнтам я адчуў гэта тонкае пачуццё, калi працаваў летам у амерыканскім дзiцячым лагеры, і пазней пабачыўшы практычна ўсе паўночнае ўзбярэжжа. Менавіта там я зразумеў, што ў амерыканцаў прынята хадзіць у оперу ў вытанчаных уборах, а для тэатра добрым будзе і штодзённае адзенне.
Тым часам многiя працягваюць настойваць на тым, што амерыканскія хот-догі, кола і Дыснэйлэнд сення знішчаюць мясцовую своеасаблівасць. Але нягледзячы на гэта. лічу, што за апошнія дзесяткі гадоў культурныя сувязі паміж Злучанымі Штатами і астатнім светам ніколі не насілі аднабаковага характару, і нават наадварот ЗША застаюцца схільныя інтэлектуальным і культурным уплывам з-за мяжы, у роўна той жа ступені, у якой яны працягваюць фармаваць густы ўсяго свету.
Злучаныя Штаты – краіна эмігрантаў, таму гэта краiна ў аднолькавай ступені была і застаецца імпарцёрам, так і экспарцёрам глабальнай культуры. Зразумела, што ў кожнага эмiгранта ёсць свой «куточак запаветны», самы дарагі і любы сэрцу. З дзяцінства чалавек, сам таго не ведаючы, чэрпаў з гэтай зямли сілы і ўсё тое, што вызначыла яго сутнасць і яго светаўспрыманне. Шляхі-дарогі роднага краю ў многім паўплывалi на шлях чалавечага жыцця, асабліва калі гаворка ідзе пра культурнае жыццё чалавека, пра вытокі яго душэўнай сутнасці. I як мне здаецца, менавіта ўплыў імігрантаў на Злучаныя Штаты тлумачыць, чаму амерыканская культура захоўвае такую вялікую папулярнасць у розных частках свету.
Амерыканская культура распаўсюдзілася па ўсім свеце ў сілу таго, што яна ўвабрала ў сябе стылі і ідэі, узятыя з іншых культур.
Што б там не казалі, але амерыканцы не першыя прыдумалі ежу, якую можна перахапіць на хуткую руку, парк з атракционами або кіно. Да “Біг Мака” была ангельская народная страва – смажаная рыба з бульбай. Да Дыснэйлэнда быў парк Тіволі ў Копенгагіне (які выступіў у якасці прататыпу парку ў г.Анахайне, штат Каліфорнія). Акрамя таго, у пачатку XX стагоддзя двума самымі буйнымі экспарцёрамі кінафільмаў былі дзве еўрапейскія краіны: Францыя і Італія.
Узаемаадносіны Амерыкі і астатняга свету як раз найлепшым чынам прасочваецца менавіта ў папулярнай амерыканскай культуры. Ёсць шмат прычын, чаму амерыканская масавая культура набыла сур’ёзны ўплыў у свеце. Па-першае, англійская мова выключна добра падыходзіць для распаўсюджвання амерыканскай масавай культуры. Ужыванне кароткіх слоў, сціснутых прапаноў дае перавагі тым, хто складае словы для песень і рэкламных аб’яў, загалоўкаў газет, дыялогаў для кіно і тэлебачання. Па-другое, iншым фактарам з’яўляецца інтэрнацыянальны характар амерыканскай аўдыторыі. Галівудскім студыям, часопісах, якія выходзяць масавым тыражом, прыйшлося навучыцца таму, як размаўляць з групамі і класамі ў сваёй краіне, адрознымі шырокай разнастайнасцю.
У ЗША на працягу многiх гадоў праходзіла відавочнае змешванне культурных стыляў. Напрыклад, амерыканскія музыканты і кампазітары бралі прыклад з еўрапейскіх мадэрністаў. Менавiта змешванне формаў у амерыканскай культуры i зрабіла яе больш прывабнай для шматнацыянальных ўнутраных і замежных аўдыторый.
Амерыканская культура дэманстравала і працягвае дэманстраваць не толькі візуальнае багацце і яркасць фарбаў, але і іх схільнасць да апалітычнасці і адсутнасці ідэалогіі. Амерыканская культура часта была настырна і дакучліва. На гэта заўсёды скардзіліся яе крытыкі. Аднак культура Амерыкі, ніколі не была «чужая» замежным уплывам. Больш таго, у сваіх лепшых праявах яна змянялася пад уздзеяннем таго, што атрымлівала ад іншых, у культуру, якую паўсюль мог ўспрыняць кожны – культуру, якая валодала прывабнай сілай для мільёнаў людзей.
У канчатковым рахунку амерыканская культура не ператварыла ўвесь свет у нейкую копію Штатаў, а наадварот, схільнасць ЗША ўплыву замежных культур зрабілі Амерыку свайго роду копіяй свету.
Гісторыя стварэння
Гiсторыя стварэння дадзенага эсэ сыходзіць сваімі каранямі да таго часу, калі я быў студэнтам, і пасля вяртання з ЗША на радзіму адчуў на сабе так званы культурны шок. Тады я са сваімі сябрамі, якім таксама пашчасціла правесці лета на іншым паўшар’і, часта разважалі на тэму амерыканскага ладу жыцця і амерыканскай культуры. Атмасфера студэнцкага інтэрната на адлегласці ў сотні тысяч кіламетраў ад «Вялікага Яблыка» тады надавала ўсім гэтым разважанням асаблівы тонкі сэнс. Ужо прайшло больш за 7 гадоў з таго часу, але ўбачыўшы распачаты адкрыты конкурс творчых прац, я паспрабаваў пакласці на ліст спрэчныя думкі студэнтаў, якія дзяліліся сваімі ўражаннямі пасля вяртання з розных штатаў ЗША з тымi, хто на той час так i не атрымаў амерыканскую візу. З тых часоў шматлікае змянілася, хтосцi з тых студэнтаў эміграваў у ЗША і цяпер уносіць свой уклад у развіццё амерыканскай культуры, а iншыя вярнулiся на радзіму і ўладкоўваюць сваё жыццё тут …